前言 台語字與台灣建國

Zinnlui qapp qwiitax ee dungzbut brr qang:ee jit xee degdiamw dirzz si giyxgenn ee congwjr. Giyxgenn si zinnlui ee diwhui qapp qamxjingg ee qetjingx. Ix hwo zinnlui oezdid hyuat'huix joxjid ee legliong, kek'huk dwaizjyzzenn vutli:ee kuannqingw, jit dai jiab jit dai laii sneitnuaz.

人類異於其他動物的特點之一即是語言的創造。語言是人類智慧與情感的結晶，它使人類得以發揮組織力量，克服惡劣環境而繁衍長存。

Mzqurxx cincniu lanw Daiigiyw qongw :ee, “Ue si hungx; Zhi si jhungx.” Qongxue naff vunn'hungx, sniax tuann b'oe hng, brr tniax .dirf jiuzz brr .kiyz. U zhi jiaff si lanw langg bunnbingg ee viauxsi. Giyxgenn nazz brr zhi, qandna’ krz hni jiab cuiz, qauwbuerw m dna’ snia'imx qapp iwsuz oe jauxjingx, jnia’z joe uezsyy qapp uezquz mazz lyauu b'oe dwiauu. Langg sniu dhaizjiz nazz brr krz junxkag:ee uezsyy laii sna’ jiab, qongxue oe tentrw, qewsngz mazz b'oe cingcrw. Soxiw qongw, nazz brr zhi tangx siaw, m dna’ giyxgenn oe drwtnuaa, bunn'huaz mazz b'oe hyuatdenw.  

但畢竟口頭語言出口即逝，溝通範圍有限，文字的發明才是人類文明的象徵。台灣俗語說：「話是風；字是蹤」。沒有文字的語言，詞彙與語句不會累積、精進，只會退化、簡化進而流失。而且思維缺乏精確文字的承載，邏輯的推演與歸納會受到囿限，不但語言本身的發展會停滯，更會妨礙文化的發展。

Bunnzhi hwo lanw langg ee sengsanxlat kokdua. Diy siiqanx shiong, bunnzhi ee qiwjaiz ciau'uat qorwzinn ee sneiwmia. Mzquanw si vah nii iaxx ceingx nii, bunnzhi oezdid hwo querwkiyz:ee seng'uaf-qing'giam itdit liuutuann, liabjig lorhlaii, hwo jit dai viw jit dai kaff jinwvo. Diy kungqanx shiong, zhi oezdangz pyax snuax; querz haiw, hwo brr qang soxjai, brr qniwbin querz ee langg hozsiong qauliuu, sneijniaa qangzkuanw ee swysniuw, qangzkuanw ee bunn'huaz, jinz jit vo sna’ qapdin jniaajoerz jit juk, jit qog.

文字讓人類的整合力產生突破性的擴張。在時間上，文字超越個人生命，將我們歷代的生活經驗有效累積，使我們得以從中反省，精益求精；在空間上，文字跨越地理阻隔，讓同一族群有效溝通，凝聚為一。

Siewqaiz ee ligsyw henxsi dagg soxjai ee jugqunn lungxx si u bunnzhi liauxau jiaff oezdid qniaa jyniu bunnbingg ee lo. In'ui jixu qadi u zhi jiaff oezdid jinsit'ezz qiwliuk, liabjig jugqunn ee seng'uaf- qing'giam, hinggsengg qiungzdungg ee bunn'huaz, iazz hwo bunn'huaz ee tuannsengg kongwkuah, quxdngg, hwo jugqunn oezdid kuaiwsug'ezz jongwdua qapp  hyuatdenw. Jixu bunn'huaz vutduan'ezz liabjig, jugqunn jiaff u maiz'hiongz bunnbingg ee qi'hue.

歷史顯示任何族群必在擁有自己的文字後，才能步入文明之路。因為，只有代表自己語言的文字，才能真實記錄、累積族群的生活經驗，形成共同的文化，也讓文化的傳承更擴散、更久遠，使族群得以快速的壯大與發展。只有文化不斷的累積，族群才有機會邁向文明。

Quiw ceingx dhangx laii, seng'uaf diy Daiiuann ee jugqunn in'ui brr hyuatdenw cud qadi ee bunnzhi, m nia b'oezdangz cingcrw’ezz liauxqyaiw qadi ee joxsenx diy 15 siewqiw ixjeingg ee ligsyw, len’z Hrllandlangg laii Daiiuann qyauz dnaxx ee ligsyw mazz lungxx si krz vaddlangg ee bunnzhi qiwjaiz :ee. Jiaxex qiwjaiz junxqongxx u ix ee jinsidsingz, mazz juadduiz b'oe kia diy lanw joxsenx ee libdniuu, diungsit’ezz qiwliug inx ee qamxjingg qapp taizdo. Tungxdizjiaw ee giyxgenn qapp bunnzhi qandna’ oe myuaa lanw ee bak, tyad lanw ee hni, baaviz lanw ee qamxjingg qapp swykrw, hwo lanw tniax b'oe dirf qadi ee sniax; knuaz b'oe cyingx qadi ee ngiaw, m bad qadi ee toxdoe qapp ligsyw.   

千百年來，生活在台灣的主要民族，由於未能發展出自己的文字，不僅無法瞭解十五世紀以前我們先人的歷史，即便是荷蘭人來台至今的歷史也都是假藉他人的文字記載，這些記錄縱或有其真實性，也絕不能忠誠地傳達我們祖先的立場與情感。統治者的語言文字徒然蒙蔽我們的眼睛、捂塞我們的耳朵，麻痺自己的感情、自己的思維，讓我們聽不到自己的聲音，看不清自己的真相，也不認識自己的土地與歷史。

Brr bunnzhi hwo Daiiuannlangg qapp joxsenx souanw, duiww qadi seng'uaf ee toxdoe kiamwkuerh jinsit:ee qamxjingg, mazz hwo Daiiuann ee qokk jugqunn brr sneijniaa qiungzdungg ee bunn'huaz, dauhdauf jengxhap. Jexx mazz si Daiiuann itjaiz vizz guazjuk sidbinn- tungxdi ee jit xee juxiauz:ee guann'inx.

沒有文字使台灣人對父祖產生疏離感，對我們生活的土地缺乏真實的感情，亦使這塊土地上的各族群未能孕育出共同的文化，逐步整合。這亦是台灣一再淪於外族的殖民統治的主因之一。

Daiiuannlangg huanzsez brr siongsinz Daiiuann si jit xee bunnbongg ee siaz'hue. Daiiuannlangg ee dorshoz si qongw Hrzlrxue-Daiigiyw ee langg (eizbin jiauz siewsiuk iung “Daiigiyw” ceng'hox Hrzlrxue-Daiigiyw, qrff qwa qongw Hrzlrxue-Daiigiyw ee langg qirz joerz “Daiigiyxlangg”) Bugjenn “jiamzsii” joerz Daiiuann:ee juadduiz-dorshoz:ee Daiigiyxlangg qamxx oez'hiauw siaw Daiigiyw? B'oez'hiauw! Daiigiyxlangg qamxx oez'hiauw “Guaw ee ciuw siaw guaw ee cuiz”? B'oez'hiauw! Anxneix, duiww Daiigiyxlangg laii qongw, Daiiuann qamxx m si jit xee bunnbongg:ee siaz'hue? 

台灣人可能不相信台灣是個文盲社會。台灣人的多數是說福佬話台語的人（以下依俗以「台語」簡稱福佬系台語並簡稱說福佬話台語的人為「台語人」）。目前暫時做為台灣絕對多數族群的「台語人」擁有書寫台語的文字嗎？沒有！台語人會「我手寫我口」嗎？不會！對「台語人」而言，台灣難道不是個文盲社會嗎？

Vafgua nii laii Daiiuann itdit qongxx si batzhizlut jnia’z quann:ee soxjai. Dui’ Zidvunw tungxdi ee diungqii qyauz dnaxx dorshoz:ee Daiiuannlangg lungxx u kiyz hag'hau rf tagceih, rf siaxzhi. Qwa jax bugjenn qungkaix:ee jyliau, Daiiuann ee batzhizlut jiongqiyn 99%. Daiiuann brr engwqaix si bunnbongg:ee siaz'hue a. Mzqurxx jitt xee batzhizlut si qiw tak Diungbunn (iaffsi qongxx Huaabunn) :ee. Iazz dirzz si qongxx cavutdorx soxu diy Daiiuann duaz'hanz ee Daiiuannlangg lungxx oez'hiauw tak, siaw Diungbunn.

台灣百年來一直號稱是識字率很高的地方，自日本統治中期至今幾乎多數人都受學校教育，學習讀書、寫字。查一下目前的公開資料，台灣的識字率接近99%。台灣應該不是文盲的社會啊？不過，這個識字率是指讀寫中文（或稱華文），也就是，幾乎所有在台灣長大的台灣人都會讀、寫中文。

Danzsi Diungbunn juadduiz m si Daiigiyxlangg ee bunnzhi. Anxjnuaw qongw ne? In'ui soxu:ee Daiigiyxlangg syxiung Diungbunn ee sii si iung Huaagiyw swykrw :ee, iazz jiuzzsi qongxx diy inx derh siaw Diungbunn ee sii, inx ee luezsimx iaffsi tauukag lai si seingx iung Huaagiyw amwliam :ee. Qrff junxqongxx 1895 nii ixjeingg u tak querz Hanwrf ee Daiigiyxlangg oez'hiauw tagceih, siaxpoex, simjiww gimmsix; jokduiz. inx soxx tak :ee, soxx siaw :ee mazz si Diungqog ee qoxbunn, m si Daiigiyw.

但是中文絕對不是台語人的文字。怎麼說呢？因為所有的「台語人」在使用中文時是用華語思考的，也就是說他們讀寫中文時，內心或頭腦裡是用華語默唸的。即使在1895年之前有上過漢學課的人，可以用台語讀漢字的書籍，也可以提筆寫書信甚至吟詩作詞。但是，在中文「文白脫節」的時代，他們的所讀、所寫充其量只是中國的古文，也不是用台語來思考與表達。

Daiiuannlangg mazz brr jyzqag Daiiuann qyauz dnaxx iaxx si jit xee sidbinnsiaz'hue. Diy Sidbinnsiaz'hue nizz, qnuahongx:ee giyxgenn si tungxdizjiaw ee giyxgenn. Duiww Daiiuannlangg laii qongw, siu qauwiuk dirzz si kiyz rf tungxdizjiaw ee giyxgenn qapp bunnzhi. Siu zuxx quann:ee qauwiuk viausi zuxx gauu iung guazlaii tungxdizjiaw ee giyxgenn laii sniu dhaizjiz, tagceih, siaxzhi. 1895 nii qyauz 1945 nii Daiiuann ee qnuahongx- qiyxgenn si Zidgiyw. 1945 nii qyauz dnaxx Daiiuann ee qnuahongx- giyxgenn si Huaagiyw. Daiigiyxlangg jirngglaii brr huatdo iung Daiigiyw tagceih, siaxzhi. Qauwiuk zuxx poxqip, Daiigiyxlangg jiuzz zuxx jniaajoerz bunnbongg.  

台灣人也不自覺台灣至今仍是個殖民社會。殖民社會的官方語言是統治者的語言。對「台語人」而言，受教育就是學習統治者的語言與文字。受教育愈高就是愈善用統治者的語言來讀、寫，也用統治者的語言來思考。1895年到1945年台灣的官方語言是日語；1945年至今台灣的官方語言是華語。教育愈普及，台語人就愈成為文盲。

1945 nii Huaagiyw cuyxdai Zidgiyw, jniaajoerz Daiiuann ee qokgiyw. Suizenn 2019 nii ee “Qokqagiyxgenn Hyuatdenw- Huad” binggvek quiding Huaagiyw jixsizz Daiiuann ee qokqagiyxgenn ee jit jiungw, sidjid shiong, Huaagiyw jiuzz si Daiiuann siaz'hue ee “qokgiyw”. Aff sinntnaw Huaagiyw ee Hanwzhi/Huaabunn qrfkaff si tungxdi, juxjaiw Daiiuann siaz'hue ee giyxgenn.

1945年華語取代了日語成為台灣的「國語」。雖然2019年的「國家語言發展法」明訂華語只是台灣國家語言的一種，實質上華語仍是台灣社會的「國語」，而承載華語的漢字/華文更是台灣社會的宰制語言。

Hanwzhi senggjaiz Diungqog ee bunn'huaz qapp ligsyw. Ix si Diungqog ee jysanw mazz si vauhuk; Ix korxlengg si Diungqog hyuatdenw ee jozlat mazz korxlengg si jiongwgai. Jexx si Diungqoklangg ee qalaizsy. Mzqurxx Diungqog ee ligsyw henxsi Hanwzhi-bunn'huaz ee kokdiongx si huixbeddik:ee. Hanwzhi m si vingz'imzhi, brr huatdo hwo vadd xee binnjuk jirh iung laii viauxsi inx ee giyxgenn ee snia'imx. Diy Hanwzhi-kox siwvnix ee binnjuk syxiung Hanwzhi :ee qauwbuerw lungxx hwo dungg'huaz, jniaajoerz Diungqog ee jit voz'hun. Diy Diungqog ee Changjiang ixlamm ee Vafuat-doe jniaajoerz jitmaw ee Jiangsu, Zhejiang, Fujian, Guangdong, Guangxi. Ligsyw shiong ee Khitan, Anchun Gurun (Jin), Tangut, Dablit ziyyqimx venwsengg Diungqog ee Ganshu, Ningxia, Shanxi, Shaanxi, Yunnan, Guizhou, Dongbei dengxdengw ee doezkuyx. Siongzz liauxzenn:ee si Muanwsjuk (Manchu) tungxdi Diungqog 268 nii, jiapsiu Hanwzhi-bunn'huaz, jiungqwiibuerw m na brr .kiyz qadi ee giyxgenn qapp bunnzhi, len’z binnjuk dr’ bet .kiyz.

漢字承載了中國的文化與歷史，它是中國的資產也是包袱；它可能是中國發展的助力也可能是障礙，這是中國人自家的事。但是，中國的歷史顯示漢字文化的擴張是毀滅性的。漢字不是拼音文字，無法被別的民族借用來表示自己民族的聲音。在漢字圈周邊的民族使用漢字的最終都被同化，成為中國的一部分。長江以南的百越成了現在的江蘇、浙江、福建、廣東、廣西。歷史上的契丹國、金國、西夏國、大理國如今變成中國的甘肅、寧夏、山西、陝西、雲南、貴州、東北等地區。最無言的是，滿族統治中國268年，接受漢字文化，不但丟了自己的語言、文字，連民族都滅了。

Daiiuann jirngglaii brr cniu jitmaw jiaff nizz jiapqiyn Hanwzhi-bunn'huaz. Huaagiyxlangg ixqingx jniaajoerz Daiiuann siongzz dua ee jugqunn. Diungqog duiww Daiiuann ee simwtauz qapp ingxhiongw tauwquerz Huaagiyw cimzip Daiiuann- siaz'hue qapp bunn'huaz ee qutcuerw. Nazz knuaz jitmaw Diungqog vutdek ciuxdnua, buerh huixbet Tibet qapp Uyghur ee bunn'huaz, apjiez inx ee duglip- unzdung, Diungqog naff oe iungg'uynw jit xee iung Huaagiyw joerz qokgiyw ee Daiiuann duglip, qenwqog?

台灣從來沒有像現在這麼接近漢字文化。「華語人」已經成為台灣最大的族群。中國對台灣的滲透與影響透過華語深入台灣社會與文化的骨髓。放眼看中國不擇手段要摧毀西藏與新疆的文化，壓制他們的獨立運動，中國豈能容許一個以華語為國語的台灣獨立於旁？

Daiiuannlangg mzbenw huanxDiungxs, huanxHuaas, iaffsi huanxHanz, Danzsi lanw buerh duglip, qenwqog m na dirhh tuatDiungxs, qrfkaff dirhh tuatHuaas, tuatHanzs. Juxdniux Daiiuann duglip ee langg dirzz brr engwqaix jyzzin qadi si Huaazinn iaff si Hanwzinn, simzjiww diy jiamm'iwsig nizz qamxqag qiau'gno. Jitt jiungw sniuz'huad m na si iung “Hanz;Huanx ee iwsig” derh kinsi Daiiuann, mazz si derh buxziuk qadi. Dui’ Hanwzinn ee hiy'irngg qapp Hanwzhi-bunn'huaz ee apjiez nizz tauxvangz .cutlaii jiaff si jinjniaz ee Daiiuann duglip. Daiiuann ee duglip qapp qenwqog u brr qang:ee luez'hamm. Qenwqog si Daiiuannlangg iung qadi ee iwjiz qenwlip jit xee qapp Diungqog brr qang:ee qokqax qapp siaz'hue. Duglip m na si buerh qapp Diungqog ee juxkuann cetquah, mazz buerh hyuatdenw cam’ Diungqog brr qang:ee bunn'huaz.

台灣人不必反中，反華或反漢。但是我們要獨立建國不僅要脫「中」，更要脫「華」、脫「漢」。主張台灣獨立的人就不應該自以為是華人或漢人，甚至在潛意識裡引以為傲、暗自竊喜，這種認知不僅是以「漢番意識」在歧視台灣，也是在褻瀆自己。從漢人的虛榮與漢字文化的宰制裡解放出來，建立台灣文化的主體性，才是檢驗台灣獨立主張的試劑。台灣的獨立與建國各有不同的內涵。建國是台灣人以自己的意志建立一個有別於中國的國家與社會。獨立不僅是與中國主權的切割，也是要發展有別於中國的文化。

Qenwlip Daiiuann-bunn'huaz ee juxtexsingz, hung'huz Daiiuann- bunn'huaz ee luez'hamm si Daiiuann qenwqog ee siongzz juxiauz ee zimzbu. Aff buerh hung'huz Daiiuann ee bunn'huaz ee quanqen dirhh diunggqenz Daiiuann ee dorguann- bunn'huaz. Daiiuann ee bunn'huaz b'oezsaih vangz hwo Huaagiyw qapp Hanwzhi dugjiamz, juxjaiw. Huaagiyw jixsizz Daiiuann ee qokgiyw ee jit jiungw; Hanwzhi-bunn'huaz mazz qandna’ si Daiiuann ee bunn'huaz ee jit jiungw. Hanwzhi-bunn'huaz ee vawkuann m dna’ si duiww Daiiuann ee dorguann- bunn'huaz ee apveg, mazz si Daiiuann iaxx brr dui’ Diungqog duglip cud .laii ee qenwjhengz. Soxiw, Daiiuann ee dagg jukqunn lungxx dirhh jinzlat uii'ho qadi ee giyxgenn. Giyxgenn si binnjuk ee juxtexsingz ee qynguann, mazz si uiiho binnjug'iwsig b'oe kiamz did ee tangxkox.

建立台灣文化的主體性，豐富台灣的文化內涵是台灣建國的首要任務。而豐富台灣的文化的關鍵是重建台灣的多元文化。台灣的文化不應任由華語與漢字宰制。華語只是台灣的國家語言之一，漢字文化也只是台灣文化的一部分。漢字文化的霸權不僅是繼續對台灣多元文化的壓迫，也是台灣尚未從中國獨立的表徵。因此，島內各族群必須盡力維護自己語言。語言是民族主體性的根源，也是維護民族意識無可取代的絆帶。

Danzsi dingxbin u qongw, giyxgenn dirhh u bunnzhi ee sinntnaw jiaff oezdid senggdiongw, duazjangg, kui'huex. Brr bunnzhi ee binnjuk maiz qongw buerh hyuatdenw bunn'huaz ee juxtexsingz, len’z buerh uii'ho bunn'huaz ee qynqix dr’ brr kuiwlat. Soxiw, brrlun si Hrzlrw, Keifqax, iaff si Guannjuzbinn, dagg jugqunn lungxx dirhh irngzsimx hyuatdenw qadi ee bunnzhi.

但是，誠如前述，語言的生命必須仰賴文字的承載才能茁壯、開花。沒有文字的民族，莫說要發展其文化主體性，連維繫其文化根基的力量都是脆弱的。也因此，不論是福佬、客家或原住民，各族群都必須用心發展自己的文字。

U qadi ee bunnzhi, lanw jiaff oezdid qniaa cud vizz Hanwzhi apjiez ee seng'uaf. Qniaa cud Hanwzhi ee apjiez, lanw jiaff oezdid tuatlii Hanwzhi-bunn'huaz ee qeiwdadquanx ee sukvak. Tuatlii Hanwzhi-bunn'huaz ee sukvak, lanw jiaff oezdid dui’ Daiiuannlangg jniaajoerz Daiiuannqoklangg. Jniaajoerz Daiiuannqoklangg si Daiiuann duglip, qenwqog ee qivunw:ee diauuqnia.

有了自己的文字我們才可能走出漢字的生活。走出漢字的生活，我們才能脫離漢字文化價值觀的束縛。脫離漢字文化的束縛，我們才能從台灣人成為「台灣國人」。成為「台灣國人」是台灣獨立建國的基本條件。

Bunnzhi si binnjuk ee huiefmeif. Bunnzhi si binnjuk junnjai ee qenwjhengz. Bunnzhi iaff derh liuutungx jiuzz si binnjuk iaff uaf derh. Daiiuann ee qenwqog si jit diauu qapp Diungqog quxdngg:ee deowjengx ee lozdoo. Jitt diauu lo kamkamkedket, b'oe sui’z dniazdirf. Jixiauz Daiiuannlangg iung qadi ee zhi qwa qadi qenwqog ee iwjiz siaw joerz ligsyw, tuanntngg hwo qniaxsunx, Daiiuannlangg buerh qenwqog ee simx dirzz irngxuanw b'oe syiw; Jixiauz Daiiuannlangg buerh qenwqog ee simx brr syiw, Daiiuann dirzz itding oe jniaajoerz duglip:ee qokqax.

文字是民族的血脈，文字是民族存在的見證，只要文字還在流通就是民族還活著。台灣的建國是一條與中國長期鬥爭的道路。這條路坎坷不平，不會一蹴可幾。只要台灣人用自己的文字把建國的意志寫成歷史，傳予子孫，台灣人追求建國的心就永遠不會死，只要台灣人追求建國的心不死，台灣就一定會成為獨立的國家。